استاد عبدالرحمن پیرانی دبیرکل جماعت در نشست مسئولان استانی روابط عمومی جماعت که روز پنجشنبه ٤ شهریورماه در تهران برگزار شد، بر ضرورت تخصّص‌گرایی در جماعت تأکید کرد. 

متن سخنان استاد پیرانی  به شرح زیر است:

بسم‌ الله‌ الرّحمن‌الرّحیم الحمد لله ربّ العالمین وصلوات الله وسلامه وبرکاته علی محمّد وعلی آله وعلی صحبه الغرّ المیامين وعلی عباد الله الصالحین وعلیکم أجمعین.

 خداوند بزرگ در قرآن می‌فرماید: «وَالمُؤمِنونَ وَالمُؤمِناتُ بَعضُهُم أَولِياءُ بَعضٍ يَأمُرونَ بِالمَعروفِ وَيَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ وَيُقيمونَ الصَّلاةَ وَيُؤتونَ الزَّكاةَ وَيُطيعونَ اللَّهَ وَرَسولَهُ أُولئِكَ سَيَرحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزيزٌ حَكيمٌ»(توبه:٧١)؛ «مردان و زنان باایمان، ولیّ (و یار و یاور) یکدیگرند؛ امر به معروف، و نهی از منکر می‌کنند؛ نماز را برپا می‌دارند؛ و زکات را می‌پردازند؛ و خدا و رسولش را اطاعت می‌کنند؛ بزودی خدا آنان را مورد رحمت خویش قرارمی‌دهد؛ خداوند توانا و حکیم است!»

پیام آیه ایجاد تعادل و توازن در زندگی انسان یا انسان‌های مسلمان است و تأکیدی است بر این امر اساسی که به ارمغان آوردن خیرخواهی و نیکی و دفع شر و فساد به فراهم کردن زمینه‌های برادری و همیاری و در کنار هم بودن زنان و مردان اهل ایمان نیازمند است. پیام آیه این است که ضرورت دارد مؤمنان، یاران و یاوران یکدیگر باشند: «وَالمُؤمِنونَ وَالمُؤمِناتُ بَعضُهُم أَولِياءُ بَعضٍ». 

«یَأمُرونَ بِالمَعروفِ وَيَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ»، یعنی این همکاری و همیاری در جهت احساس مسؤولیت نسبت به دیگران، خیرخواهی و تلاش برای اصلاح امور است. مؤمنان با در کنار هم قرار گرفتن، یکدیگر را بر کارهای نیک تثبیت می‌کنند و همچنین از کارهای بد محفوظ می‌دارند.

 این آیه همچنین اشاره دارد که رسالت خیرخواهی و مسؤولیت اصلاح‌گری در جامعه، تنها به مردان اختصاص ندارد؛ زنان و مردان مؤمن باید هر دو در کنار هم باشند. باید تعادل در جامعه به وجود بیاید. اگر نیمی از جامعه غایب باشد، احساس مسؤولیت نکند و یا به او اجازه‌ی حضور و ایفای نقش ندهند، اعتدال و رسالت دین، محقق نخواهد شد. زن و مرد، هر دو باید در یک صف قرار بگیرند تا بتوانند این رسالت را پیش ببرند. 

می‌فرماید: «وَيُقيمونَ الصَّلاةَ وَيُؤتونَ الزَّكاةَ». تأکید بر اقامه‌ی نماز یعنی حفظ ارتباط با خداوند خالق. مؤمنان برای این‌که بتوانند مصلح باشند باید ارتباط خودشان را با خالقشان حفظ کنند. آن تزکیه‌ای که در قرآن مورد تأکید قرار گرفته است، با عبادت و بندگی خداوند محقق خواهد شد. ستون و پایه‌ی تزکیه، عبادت است. به همین دلیل است که قرآن می‌فرماید: «َيُقيمونَ الصَّلاةَ».

بعد به ادای فریضه‌ی زکات اشاره می‌فرماید: «وَيُؤتونَ الزَّكاةَ»، این‌هم معطوف به کار اجتماعی، خدمت به جامعه و خلق خدا است. همه‌ی این‌ها در سایه‌ی اطاعت و فرمان‌برداری از خداوند و پیامبر(ص) و در چهارچوب قوانین دین محقق می‌شود: «وَيُطيعونَ اللَّهَ وَرَسولَهُ».

اگر این اوصاف محقق شد، انسان، مشمول رحمت الهی شده و رضوان خداوند را کسب می‌کند: «سَيَرحَمُهُمُ اللَّهُ».

نیل به رستگاری اخروی، مستلزم تحقق چهار وصفی است که قرآن بر آن تأکید دارد: ١- ایمان ٢- عمل ٣- اصلاح‌گری ٤- التزام به چهارچوب دین. علاوه بر سعادت اخروی، تحقق این اوصاف به ایجاد توازن در زندگی مسلمانان خواهد انجامید.

وظیفه‌‌ی همگانی و قانونی امر به معروف و نهی از منکر

در اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است: در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر وظیفه‌ای است همگانی و متقابل بر عهده‌ی مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت. 

این یک اصل بسیار مترقی است که امر به معروف و نهی از منکر یک وظیفه‌ی همگانی باشد، هم وظیفه‌ی ملت باشد و هم وظیفه‌ی دولت. واقعیت این است که همه‌ی کارهایی که ما به عنوان جماعت انجام می‌دهیم، در ذیل عنوان امر به معروف و نهی از منکر جای می‌گیرد. 

بر اساس آیه‌‌ی ٧١ سوره‌ی توبه که در آغاز اشاره شد و نیز اصل هشتم قانون اساسی، فعالیت‌های جماعت دعوت و اصلاح، هم یک واجب دینی و هم یک وظیفه‌ی قانونی است. در اصل هشتم قانون اساسی به این اشاره شده که اگر مردم از انجام این وظیفه کوتاهی کردند دولت باید تذکر بدهد و برعکس. 

بدون تردید همه‌ی کشورهای اسلامی که غالباً روزی تحت استعمار بوده‌اند و بعداً به استقلال رسیده‌اند، تاکنون در میدان عمل نتوانسته‌اند تمامی مشکلات و موانع پیش‌روی خود را در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، آموزشی، تکنولوژی و... بردارند. همه‌ی کاستی‎ها را رفع کنند و همه‌ی زمینه‌های فساد را برچینند و در نهایت، آرامش و رفاه مورد نیاز مردمشان را به ارمغان بیاورند. 

بنابراین ضرورت دارد نهادهای مدنی و احزاب و جمعیت‌ها هر کدام در حد توان و تخصص خود مجدّانه به ایفای نقش بپردازند و بر اساس تعامل سازنده و اعتمادآفرین و درک درست و متقابل از یکدیگر و در رقابتی متمدنانه، به جامعه خدمت کنند. به جای اتخاذ سیاست حذف و یا به حاشیه‌ راندن و یا استفاده از ادبیات توهین‌آمیز و تحقیرکننده و یا کاشتن بذر کینه و دشمنی و تفرقه، فراتر از تعلقات قومی و مذهبی، در چهارچوب دین مبین اسلام و میهن محبوب‌مان ایران و با منطق برادری اسلامی و انسانی، محبت، رواداری، دلسوزی و رقابت سالم در میدان حضور داشته باشند. 

در قرآن قانونی با نام «تدافع» آمده است. سنت و قانون «تدافع» می‌طلبد که جوامع مسلمان به ویژه در شرایطی که هجمه‌های فرهنگی و توطئه‌های مختلف علیه مسلمانان در جریان است، برای محافظت از کیان دین و وطن و فرهنگ خود بکوشند. تحقق قانون تدافع، مستلزم این است که کشورهای اسلامی راه را بر نهادهای مدنی و جماعت‌ها و تشکل‌هایی که قصد خدمت دارند و در چهارچوب قانون عمل می‌کنند، باز بگذارند. 

نگاه صحیح به مقوله‌ی اختلاف و تنوع

ضرورت دارد همگان، به‌ویژه‌ تشکل‌ها و جریان‌ها به مسأله‌ی تنوع و اختلاف، نگاهی صحیح و منطقی داشته باشند. اصولاً نشانه‌ی سلامت یک جریان و تشکل این است که تنوع را به عنوان یک ارزش بپذیرد. خداوند هستی را متنوع و مختلف خلق کرده است: (وجَعَلناکُم شُعوباً و قَبائِلَ). اختلاف و تفاوت، قانون خداوند است و از سنت‌های انکارناپذیر اوست. نباید در راستای محو این تفاوت‌ها کوشید. تلاش در این مسیر در واقع مقابله با سنت و قانون خداوند است. اگر بتوانیم به این تفاوت‌ها و اختلافات، جنبه‌ی انسانی و الهی ببخشیم و آن را مبنایی برای رشد و تعالی قرار دهیم آن‌وقت خواهیم توانست هر کدام در محوری که توانایی داریم ادای مسؤولیت کنیم و مؤثر واقع شویم.

بسیاری از جمعیت‌ها و جریان‌ها به دلیل عدم توجه به قانون تنوع و اختلاف، دچار آسیب‌های فراوان شده‌اند و هزینه‌های سنگینی بر جوامع خود تحمیل کرده‌اند. غفلت از سنت خداوند و سعی بر نادیده گرفتن و یا حذف دیگران، آسیب‌های جدی در پی خواهد داشت.

ما به عنوان جماعت دعوت و اصلاح ضمن باور به طبیعی بودن اختلاف و تنوع، در طول فعالیت‌هایمان به تنوع جامعه‌ی ایرانی احترام گذاشته‌ایم و تلاش کرده‌ایم از تنوع‌های موجود، پلی به سوی تعاون و همیاری و هم‌پذیری بزنیم. 

هر چه زمینه برای حضور جمعیت‌ها و تشکل‌ها و مشارکت نهادهای مدنی بیشتر فراهم باشد رشد و بالندگی افزونتری محقق می‌شود، چرا که در کنار یکدیگر می‌توان به میزان موفقیت و معایب خود واقف شد. 

در صحنه و میدان عمل است که توانایی‌ها و کاستی‌ها مشخص می‌شود و افراد و جریان‌ها به درک واقع‌بینانه‌‌ی خود دست پیدا می‌کنند. 

ضرورت وحدت فهم اعضای جماعت در مفاهیم اساسی

تأکید ما این است که اعضای جماعت در مفاهیم اساسی از قبیل ضرورت دگرپذیری و احترام به تنوع‌ها به وحدت فهم برسند، چرا که وحدت صف، نتیجه‌ی وحدت فهم است. اگر ما در مفاهیم اساسی تقارب فکری نداشته باشیم، با مشکلات فراوانی روبرو خواهیم شد. 

ما در جماعت بنا را بر دگرپذیری، رواداری و احترام به تفاوت‌ها گذاشته‌ایم و همواره بر ضرورت پرهیز از تمامیت‌خواهی تأکید داشته‌ایم. 

رسالت ما اصلاح‌گری است

ما برای درک نیازهای جامعه و ادای نقشی هرچند اندک، به فهمی دقیق، ایمانی عمیق، حکمت، جامع‌نگری، آینده‌اندیشی، واقع‌بینی و احساس مشترک و سامان‌یافته در سایه‌ی تعالیم دین و بر اساس رویکردها و سیاست‌های جماعت، نیاز داریم. باید انسان به جایی برسد که قصد و نیت او فقط اصلاح باشد و اصلاح‌گری را رسالت خود قرار بدهد: «إن اُریدُ الا الاصلاحَ مااستَطَعتُ». من امیدوارم جماعت بیش از پیش بتواند با خلوص و شکیبایی در مسیر اصلاح‌گری، گام‌های مؤثری بردارد. 

باید تلاش کنیم از یأس و نومیدی و خودکم‌بینی از یک‌طرف و افراط و بدبینی و خودبزرگ‌بینی از طرف دیگر، در امان باشیم و با درک درست اولویت‌های زمانه، پویا و سرزنده در عصر و شرایط خودمان حرکت کنیم.

درک پیام تازه‌ی دین

قرآن تأکید دارد که مدام باید تازه شد و پیش رفت: «لِمَن شاءَ مِنکُم أن یَتَقَدَّمَ أو یَتَأخَّر». راه سوّمی وجود ندارد. یا باید رو به جلو باشید یا عقب می‌مانید. ما در زمانی زندگی می‌کنیم که اتفاقات هم کثیر هستند، هم سریع و هم اثرگذار. ما باید نو شویم و پیام تازه‌ی دین را دریافت کنیم و اگر لازم باشد اسلوب‌ها، روش‌ها و استراتژی های خودمان را تغییر دهیم. 

تخصص‌گرایی به جای ادعای شمولیّت

مایلم روی یک مسأله تأکید کنم و آن اینکه ما به جای ادعای شمولیّت برای جماعت، به تخصص‌گرایی فکر کنیم. اهتمام به تخصص را به جای ادعای شمولیت‌ قرار دهیم. درست است که ویژگی‌ دین، شاملیّت آن است، ولی ما که عین دین نیستیم. این اشتباه است که تصور کنیم به تنهایی می‌توانیم همه‌ی پیام‌های دین را درک کرده و محقق کنیم. دین اگر چه جامعیت دارد، اما حرکت‌های اسلامی جامعیت و شمولیت ندارند و باید به سمت تخصص‌گرایی پیش بروند.

دکتر جاسم سلطان که یکی از متفکران مسلمان معاصر است در کتاب «أزمة التنظیمات الاسلامیه» به برخی چالش‌های حرکت‌های اسلامی می‌پردازد. ایشان در این کتاب به سه مسأله اشاره می‌کند: ١-ادعای شمولیت؛ ٢- تمامیت‌خواهی و تلاش برای تملک و تصاحب تمامی زمینه‌ها؛ ٣- ضعف آگاهی از واقعیت‌های سیاسی، اقتصادی، منطقه‌ای و جهانی.